پاکتچی, احمد, شیرزاد, محمد حسن, شیرزاد, محمد حسین. (1397). بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسانشناسی اقتصادی. مطالعات قرآن و حدیث, 11(2), 61-92.
احمد پاکتچی; محمد حسن شیرزاد; محمد حسین شیرزاد. "بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسانشناسی اقتصادی". مطالعات قرآن و حدیث, 11, 2, 1397, 61-92.
پاکتچی, احمد, شیرزاد, محمد حسن, شیرزاد, محمد حسین. (1397). 'بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسانشناسی اقتصادی', مطالعات قرآن و حدیث, 11(2), pp. 61-92.
پاکتچی, احمد, شیرزاد, محمد حسن, شیرزاد, محمد حسین. بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسانشناسی اقتصادی. مطالعات قرآن و حدیث, 1397; 11(2): 61-92.
بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسانشناسی اقتصادی
1دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
2دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
3دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 17 اسفند 1396،
تاریخ بازنگری: 26 اردیبهشت 1397،
تاریخ پذیرش: 06 تیر 1397
چکیده
«ربا» از جمله کلیدیترین انگارههای اقتصادی در قرآن کریم است که مطالعه پیرامون ماهیت و احکام مربوط به آن، همواره در کانون توجه عالمان مسلمان قرار داشته است. مروری بر تاریخ این انگاره در فرهنگ اسلامی نشان از واگراییهایی در آن، همچون شکلگیری ربای قرضی و ربای معاملی دارد که در نهایت دستیابی به جامع معنایی برای این انگاره را با دشواری روبرو ساخته است. پژوهش حاضر برای بازکاوی ماهیت ربا در بافت نزول قرآن کریم، به کاربست الگوهای انسانشناسی اقتصادی روی آورده و با تمایزگذاری میان ربای امّیّین و ربای اهل کتاب، به بازخوانی این انگاره اقتصادی همّت گماشته است. این پژوهش افزون بر مطالعه ماهیت ربا در فرهنگ یهودی که در آیه 161 سوره نساء بازتاب یافته است، به بررسی ربا در فرهنگ امّیّین پرداخته، نشان داده که تحولات سیاسی ـ اقتصادی در شبهجزیره عربستان موجب شکلگیری دو گونه متفاوت از ربا در میان امّیّین گردیده است که حاصل آن را میتوان در تمایزگذاری میان ربا در آیه 39 سوره روم با دیگر موارد کاربرد آن در قرآن کریم خلاصه کرد.
Ribā in the Holy Qur'an; Based upon Economic Anthropological Models
نویسندگان [English]
Ahmad Pakatchi1؛ Muhammad Hassan Shirzad2؛ Muhammad Hussain Shirzad3
1Associate Professor of Quran and Hadith Studies at Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2Ph. D. Student of Quran and Hadith Studies at Imam Sadiq University, Tehran, Iran
3Ph. D. Student of Quran and Hadith Studies at Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]
"Ribā" is one of the key economic ideas in the Holy Qur'an, which Muslim scholars have studied its substance and rules. The history of this idea in Islamic culture indicates semantic divergences in it, such as the formation of both loan and dealing usury, which ultimately makes it difficult to achieve comprehensive meaning for this idea. Making difference between the Ribā among illiterates (’Ummīyyīn) and the one among People of the Book (’Ahl al-kitāb), this study attempts to explain the meaning of Ribā in the context of revelation of the Holy Qur'an based upon economic anthropological models. In addition to studying the substance of Ribā in Jewish culture mentioned in the Holy Qur'an just once, in Sura 4, verse 161, this study indicates that politico-economic changes in Arabian Peninsula led to two different types of Ribā among illiterates. This study, consequently, draws a semantic distinction between Ribā mentioned in Sura 30, verse 39, and other uses of the idea in the Holy Qur'an.
کلیدواژه‌ها [English]
Economic Anthropology, Illiterates, People of the Book, Loan Usury, Gift Exchange
مراجع
قرآن کریم.
آلوسی، محمود شکری (1314ق)، بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العرب، به کوشش محمد بهجة الأثری، قاهره: دار الکتاب المصری.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش اسعد محمد الطیب، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن اسحاق، محمد (1398ق)، کتاب السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسة امام مهدی(عج).
ابن سعد، محمد (1410ق)، الطبقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن ماجه، محمد بن یزید (1952م)، السنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالملک (1375ق)، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی السقاء، قاهره: شرکة مصطفی البابی.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث (1369ق)، السنن، به کوشش محمد محییالدین عبدالحمید، قاهره: دار إحیاء السنة النبویة.
احمد بن حنبل (1419ق)، المسند، به کوشش أبوالمعاطی النوری، بیروت: عالم الکتاب.
ازرقی، محمد بن عبدالله (1403ق)، أخبار مکة، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت: دار الأندلس.
افغانی، سعید (1960)، أسواق العرب فی الجاهلیة و الإسلام، دمشق: دار الفکر.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1407ق)، الجامع الصحیح، به کوشش مصطفی دیب البغا، بیروت: دار ابن کثیر.
برّو، توفیق (1996م)، تاریخ العرب القدیم، دمشق: دار الفکر.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق)، أنساب الأشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیومی، محمد (بیتا)، دراسات فی تاریخ العرب القدیم، اسکندریه: دار المعرفة الجامعیة.
پاکتچی، احمد (1380ش)، «اهل کتاب»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد دهم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، احمد (1391ش)، درس‌گفتارهایی درباره تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهیه و تنظیم از محمد جانی‌پور، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
پاکتچی، احمد (1392ش)، «سنّتهای املایی (ارتوگرافی) در خط عربی متقدم با توجه به انعکاس آن در نسخههای قرآن»، تأملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
حویزی، عبدعلی (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان.
خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
دلو، برهان الدین (1989م)، جزیرة العرب قبل الإسلام، بیروت: دار الفارابی.
رضا، عنایت الله (1388ش)، «جاده ابریشم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفدهم، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
رضا، محمد رشید (1990م)، تفسیر المنار، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ریویر، کلود (1382ش)، انسانشناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
ریویر، کلود (1390ش)، درآمدی بر انسانشناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
Costaz, Louis (2002), Syriac-English Dictionary, Beirut: Dar El-Machreq.
Dembitz, Lewis (1905), "Usury", The Jewish Encyclopedia, ed. Isidore Singer, vol. 12, USA: KTAV Publishing House.
Ferraro, Gary (2006), Cultural Anthropology: An Applied Perspective, 6th edition, USA: Thomson Wadsworth.
Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F. Brown, Oxford: Oxford University Press.
Heady, Patrick (2005), "Barter", A Handbook of Economic Anthropology, ed. James Carrier, Cheltenham & Northampton: Edward elgar.
Herskovits, Melville (1952), Economic Anthropology, New York: Alfred A. Knopf.
Hunt, Robert (2005), "One-Way Economic Transfers", A Handbook of Economic Anthropology, ed. James Carrier, Cheltenham & Northampton: Edward elgar.
Jastrow, Marcus (1903), A Dictionary of the Targumim, London/ New York: G. P. Putnam's Sons.
Klein, E. (1987), A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language, Jerusalem: The University of Haifa.
Kottak, Conrad Phillip (2002), Cultural Anthropology, Boston: McGraw-Hill.
Mauss, Marcel (2002), The Gift, London & New York: Routledge.
Malinowski, Bronislaw (2005), Argonauts of the Western Pacific, London: Routledge.
Montgomery Watt, William (1956), Muhammad at Medina, Oxford: Oxford University Press.
Malinowski, Bronislaw (1988), Muhammad's Mecca: History in the Qur'an, Edinburgh: Edinburgh University Press.
Sahlins, Marshall (1957), "Differentiation by Adaptation in Polynesian Societies", The Journal of the Polynesian Society, No. 3, vol. 66.
Sahlins, Marshall (1963), "Poor Man, Rich Man, Big-Man, Chief: Political Types in Melanesia and Polynesia", Comparative Studies in Society and History, No. 3, vol. 5.
Sahlins, Marshall (1972), Stone Age Economics, Chicago & New York: Aldine. Atherton, Inc.
Schacht, Joseph (1995), "Riba", Encyclopaedia of Islam, 2nd ed., vol. 8, Leiden: Brill.
Small, Keith (2011), Textual Criticism and Qur'an Manuscripts, Lanham: Lexington Books.
Strathern, Andrew & Stewart, Pamela (2005), "Ceremonial exchange", A Handbook of Economic Anthropology, ed. James Carrier, Cheltenham & Northampton: Edward Elgar.
Wielandt, Rotraud (2002), "Exegesis of the Quran: Early Modern and Contemporary", Encyclopaedia of the Qur'an, vol. 2, Leiden: Brill.
Yan, Yunxiang (2005), "The Gift and Gift Economy", A Handbook of Economic Anthropology, ed. James Carrier, Cheltenham & Northampton: Edward Elgar.
Zammit, Martin (2002), A Comparative Lexical Study of Qur'anic Arabic, Leiden: Brill.
ابتدای صفحه